7 Şubat 2011 / MESUT ÇEVİKALP Osmanlı sadrazamlarından 17’sinin Gürcü kökenli türklerdir. Tarihçi Murat Kasap, kitaba üç yılını adamış. Başta Başbakanlık Osmanlı Arşivleri olmak üzere İstanbul Müftülüğü Şer’iye Sicilleri Arşivi’nde titiz bir çalışma yürütmüş. 2001’de İstanbul Üniversitesi Tarih Bölümü’nden mezun olan Kasap, tarihçi dürtüsüyle önce ailesinin, ardından yakın çevresinin tarihini araştırmaya başlamış. Annesi Türk babası Gürcü kökenli olan Murat Kasap’ı bu kitabı yazmaya iten bir diğer etken de unutulan Türk-Gürcü dostluğunu hatırlatmakmış. Kasap, Osmanlı’da Gürcülere neden ‘Kavm-i Necib’ dendiğini, Gürcülerin neden istisnasız vatansever sayıldığını şu sözlerle anlatıyor: “Ahmet Cevdet Paşa ‘Tarih-i Cevdet’ adlı eserinde bir Gürcü komutandan bahsederken ‘Gürcü olması vatanseverliğine delil sayılarak paşa rütbesi aldı’ der. Gürcü olmak vatansever olmakla eş tutulmuş Osmanlı’da. Bunun yanında Gürcülere ‘Kavm-i Necib’ deniyor. Temiz kalpli insanlar olarak görülüyorlar. Evliya Çelebi, Gürcistan’ı baştan aşağı gezmiş ve gördüklerini kaleme almış. Yazısında bu millet için ‘Kavm-i Necib’ ifadesini kullanıyor. Daha sonra bu tabir Osmanlı’ya yerleşiyor. Hatta Gürcüler de kendi aralarında kullanmışlar.” Kitap incelendiğinde Gürcülerin hayır hasenatta cömert oldukları anlaşılıyor. Özellikle Gürcü padişah anneleri (Mihrişah ve Bezm-i Âlem Valide Sultan gibi) kurdukları hayır hasenat vakıflarıyla öne çıkıyor. Kitapta dört valide sultanın biyografilerinden ve geride bıraktıkları hayır kurumlarından genişçe bahsediliyor. Murat Kasap, Gürcülerin Osmanlı coğrafyasında yaptırdığı kütüphane, köprü, medrese, cami, okul, çeşme, hastane gibi kurumların envanterini de veriyor eserde: “Osmanlı Gürcüleri, devlete hizmet etme düşüncesiyle yaşamış. Siyasi planlara alet olmamış, entrikalara karışmamışlar. Siyasetin içinde olsalar da siyaset yapmamışlar. Daha çok hizmet etmeye kilitlenmişler. Mesela 15. yüzyıldan kalan Sivas’taki Gürcü Hüseyin Köprüsü benim tespit ettiğim en eski eserlerden biri. Yine Eyüp Sultan’da bulunan Büyük İskele Camii, Gürcü Hacı Mahmut Ağa tarafından 1567’de yaptırılmış. Hayır hasenatıyla tanınmış Bezm-i Âlem Valide Sultan’ın kurdurduğu Vakıf Gureba Hastanesi bugün hâlâ ayakta.” Osmanlı, Gürcülerin karakteristik özelliklerini iyi okumuş, onlardan en etkin şekilde istifade etmiş. Cengâverlikleri, gözü peklikleri ve sadakatlerinden ötürü özellikle askerlik mesleğine yönlendirilmişler, kaptan-ı deryalıktan ordu komutanlıklarına kadar kritik görevlere getirilmişler. Yazar Murat Kasap, Gürcülerin hususi olarak Kafkasya cephesinde Ruslara karşı ciddi başarılar elde ettiklerini aktarıyor: “Kafkasya halkları yaradılış itibarıyla silahşorluk ve cenkteki ustalıklarıyla bilinir. Birçok Gürcü paşanın silahşorluğu, cengâverliği ve gözü pekliğinden bahsedilir. 16. ve 17. yüzyılda Gürcüler ağırlıklı olarak asker ve devlet adamı yönleriyle öne çıkmış. Ancak 19. yüzyıla gelindiğinde Gürcüler ağırlıklı olarak âlim sıfatıyla çıkıyor karşımıza. Bunda, Gürcülerin o yıllarda Rusların Hıristiyanlaştırma faaliyetlerine karşı koyabilmek için çocuklarını dinî eğitim için İstanbul’a göndermeleri etkili olmuş.” Kitapta yer verilen büyük Gürcü âlimlerden biri de Ali Haydar Efendi. 1870’te Batum’a bağlı Ahıska kasabasında doğan Ali Haydar Efendi, devrin önemli âlimlerinden. İlk tahsilini Ahıska’da alan Ali Haydar Efendi daha sonra Erzurum’a gelerek Bakırcılar Medresesi’nde eğitim görmüş. 1902’de İstanbul Fatih Camii’nde ders okutmaya başlayan Ali Haydar Efendi, 1960’ta vefat edene kadar ilim irfan hizmetlerini sürdürmüş, binlerce talebe yetiştirmiş. Ali Haydar Bey’in biyografisini yazarken torunlarıyla görüşme imkânı bulan Murat Kasap, aileden Gürcü kökenleri hakkında bilgiler almış: “Ahıska’dan geldiklerini biliyor ve kendilerini Gürcü olarak görüyorlar. Ali Haydar Efendi’nin hanımının Gürcüce bildiğini de öğrendim. Talebesi Mahmut Ustaosmanoğlu Efendi de ‘Ben Gürcüleri severim, hocam da Gürcü’ydü.’ der.” Bu noktada Murat Kasap, kitaptaki makale ve biyografilerin, ‘Türkler Gürcüleri zorla Müslüman yaptı’ Rus propagandasını çürüttüğünü iddia ediyor: “Ruslar kasıtlı olarak ‘Osmanlı’nın Gürcüleri zorla Müslümanlaştırdığını’ yaymış. Ancak bu doğru değil. Zira Gürcüler İslamiyet’i çok kolayca benimsiyor. Bunda iki kültürün benzeşmesi etkili oluyor. Kısa zamanda diğer milletlere tebliğe başlıyorlar. Hatırı sayılır sayıda âlim yetiştiriyor; cami, medrese inşa ediyorlar. İçlerinden şeyhülislamlar çıkıyor. Gürcülerin zorla Müslüman edildiği doğru değil. Kitabın Gürcüce basımı tamamlandığında, etkisi süren Rus propagandasına darbe inecek.” Hâlihazırda ‘Batum Muhacirleri’ ile ilgili yeni bir kitap çalışmasını sürdüren Murat Kasap, kitaplarının Türk- Gürcü dostluğuna katkı sağladığını düşünüyor. Özellikle son dönemde iki ülke arasındaki yakınlaşmanın, açılan sınırların Türk-Gürcü dostluğunu kuvvetlendirdiğini belirtiyor: “Ben Gürcistan’ın tamamını gezdim. Gürcü köylerinde hâlâ Türk gelenekleri ve kültür dokusuyla karşılaşmak mümkün. Son dönemde iki ülke arasında artan ilişkiler, açılan sınırlar, yakınlaşma ve Türkiye’deki Gürcülerin ata topraklarını, oradakilerin burayı ziyaretleri bölgedeki Rus etkisini kırıyor.” Tarihî fotoğraflar ve haritalarla zenginleştirilen kitapta birbirinden ilginç anekdotlar da mevcut. İşte onlardan ikisi: HANEDANI KURTARAN GÜRCÜ KALFA 1808’de sarayı basarak III. Selim’i şehit eden isyancılar, yaşayan tek şehzade II. Mahmut’u da öldürmek ister. Şehzadeyi isyancıların elinden saray kadınlarından Gürcü Cevri Kalfa kurtarır. II. Mahmud’u önce kendi odasına kaçırır, ardından kendini siper ederek isyancıların ona ulaşmalarını önler. Eline geçirdiği mangalın küllerini isyancıların üzerine atarak onları odadan uzak tutmaya çalışır. Bu arada Cevri Kalfa’nın imdadına yetişen Anber ve İsa Ağa adındaki iki lala şehzadeyi saraydan kaçırır. II. Mahmut, koluna aldığı bıçak darbesiyle yaralansa da kurtulur. Tahta çıkmasıyla Cevri Kalfa’yı hazinedarbaşı (vezirle eşdeğer makam) yapan II. Mahmud ölümüne dek onu saraydan ayırmaz. Cevri Hanım, II. Mahmud’un hayatını kurtararak Osmanlı hanedanlığının da devamını sağlamıştır bir bakıma. II. Mahmud, 1819’da ölen Cevri Hanım’ı, validesinin kabristanına gömdürür, adına ilkokul ve çeşme yaptırır. RUSLARI PÜSKÜRTEN DİNDİNE HANIM Rusların geleneksel güneye inme siyasetinin bir göstergesi olarak 1853’te patlak veren ve üç yıl süren Kırım Savaşı’nda Gürcüler Osmanlı’nın ön cephesinde savaşıyordu. Bu savaş sırasında yaşanan bir olay Gürcülerin Osmanlı’yı canı pahasına savunduklarını gösteriyor: Savaş sırasında Ruslara karşı at üstünde savaşan milislerden birisi de Tavdgiridze ailesinden Dindine Hanım’dı. Üvey oğlu Hasan Bey ile öz oğlu Sefer Bey’i aynı cephede şehit veren Fatma Dindine Hanım, artan Rus ateşine rağmen geri durmamış, savaşı ön saflarda sürdürmüş. Hatta bir ara Gürcü milislerin çekildiğini gören Dindine Hanım kılıcını çekip atını düşman safına sürmüş, onu gören milisler cepheye geri dönmüş. Bu savaşta Gürcü milis kuvvetleri Ruslara geçit vermemiş, Osmanlının sınırlarını korumuştu. Dindine Hanım’ın cengâverce savaştığı bilgisi İstanbul’a ulaşır, Padişah kahramanca savaşan bu kadını bizzat ödüllendirir. Dindine Hanım’ın diğer iki oğlu Osman Bey ile Ali Bey Osmanlı’da paşalığa kadar yükselir. Kitapta kimler var? 17 Sadrazam(Başbakan, 9 Yeniçeri ağası(Muhafız Alay Komutanı), 6 Kaptan-ı Derya(Deniz Kuvvetleri Komutanı), 13 Nazır(Genel Müdür), 173 Vezir(Bakan), Ordu komutanı, Beylerbeyi(Genel Vali), vali, Sancakbeyi, 13 Mebus, 6 Şeyhülislam, 344 Ulema, 34 Şair, Yazar ve Ressam, 488 Saray ve Devlet Görevlisi, 23 Padişah Annesi ve Şehzade Eşi. CUMHURİYET DÖNEMİNDE DE AYNI SADAKAT Mahmut Şevket Paşa Hareket Ordusu Kumandanı Veziriazam. Hürriyet Şehidi Hasan Ekinci Bakan İsmail Kara Hasan Mezarcı Atatürk düşmanı. Deli vekil Kadir İnanır |
*OSMANLI TORUNUYUZ* AMA…
Hale Somuncu Beşer yazıyor; BİLENLERE BİLMEYENLERE *BEN OSMANLI TORUNUYUM* DİYENLERE HATIRLATALIM Osmanlı da bizim atamızdı. İyi ve kötü yönleri ile…