Siyaset adamı, Türkiye Komünist Partisi kurucularından (D. 1887, İstanbul – Ö. 1921, Sürmene açıkları, Karadeniz).
Meşrutiyet öncesinde, II. Abdülhamid döneminde Jön Türkler ile ilişkisi olduğu gerekçesiyle kovuşturmaya uğrayınca Fransa’ya kaçtı, oradan ABD’ye geçti.
Meşrutiyet’ten sonra İstanbul‘a dönerek öğretmenliğe başladı. Manastır, Bursa ve İzmir öğretmen okullarında müdürlük, Maarif müdürlüğü yaptı.
Türkiye’de yayımlanan ilk sosyoloji kitaplarından biri olan Tekâmül ve Kanunları’ nı (1913) yazdı. Şûray-ı Ümmet, Siper-i Saika, Sa’y ve Amel gibi gazete ve dergilerde yazıları yayımlandı. Terbiyevî Yeni Fikir adını taşıyan bir eğitim dergisi çıkardı. Türklük nedir ve Terbiye Yolları (1913) adlı eserinde Türkçülüğü savundu. İttihad ve Terakki’nin yarı-askeri gençlik örgütü “Türk Gücü Cemiyeti”nde kurucu ve yönetim kurulu üyesi oldu.
Birinci Dünya savaşı sırasında Eskişehir Maarif müdürlüğü yaptı; gönüllü olarak savaşa katıldı Maarif nezaretince Almanya‘ya gönderildi (1918). Orada sol eğilimli Türk öğrencilerle Kurtuluş dergisi kadrosuna katıldı. İstanbul’a dönünce Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası kurucuları arasında yer aldı (1919). Bakü‘de toplanan Doğu Halkları Kurultayı’na (1920) ve Türkiye Komünist Fırkası birinci kongresine katıldı. Fırkanın merkez heyeti sekreteri seçildi. Mustafa Suphi grubuyla birlikte yurda döndü. Bazı kaynaklarda yer alan iddialara göre 1921 yılının 28 Ocağı’nı 29’a bağlayan gecesi, ilk ünlü Türk komünistleri Mustafa Suphi ve 14 arkadaşlarıyla birlikte, Trabzon’dan Sovyetler’e geri gönderilmek için bindirildikleri teknede Kayıkçılar Kâhyası Yahya Kâhya tarafından öldürüldüler.
Başka kaynaklara göre ise; Mustafa Suphi Enver Paşa’nın Moskova’daki siyasi aktivitelerinden haberdardı ve Enver Paşa’nın Türk Ulusal Hareketi’nin yenilgiye uğramasından sonra Bolşevikleri kullanarak Türkiye’deki otoriteyi ele geçirme planını biliyordu. Mustafa Suphi’nin bu gizli planını ifşa etmesinden endişe edildiği için onun taraftarları tarafından öldürüldüğü de iddia edilmiştir.
KAYNAK: Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (5. cilt 1986), Mete Tunçay / Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925) Belgeler 2 (1991), Mustafa Suphi – Yaşam, Yazıları, Yoldaşları (1992), Yavuz Aslan / Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi – Türkiye Komünistlerinin Rusya’da Teşkilâtlanması 1918-1921 (1997), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri 1- 2, (Çev: Yücel Demirel, 2004).
